نخستین صحیفه تفسیرى، مصحف على(ع)

 بررسى و نقد دیدگاه‌هاى مفسّران و مورّخان در مورد ویژگى‌هاى مصحف على(ع) است. بر پایه گزارشهاى تاریخى، پس از رحلت پیامبر(ص)، حضرت على(ع) سوگند یاد کرد تا قرآن را جمع نکند، ردا بر دوش نگیرد و به هیچ کارى نپردازد. چون چنین کرد و قرآن را گردآورد آن را بر حاکمان وقت و مردم عرضه کرد امّا آنان نپذیرفتند. اصل جمع‌آورى قرآن از سوى على(ع) و تألیف مصحف به دست آن بزرگوار حقیقتى روشن و پذیرفته است. امّا جزئیات این مصحف، معرکه آراء قرآن‌پژوهان است. مصحف على(ع) غیر از دو کتاب دیگر ایشان - صحیفه على (ع)، کتاب على(ع) - است. ویژگى‌هاى این مصحف عبارتند از: تنظیم بر مبناى ترتیب نزول سوره‌ها، آمدن آیات منسوخ قبل از آیات ناسخ، ضبط دقیق نص آیات، ذکر چگونگى قراءت هر آیه، املاى پیامبر و خط على(ع)، ذکر تفسیر و تأویل آیات، ذکر خصوصیات تنزیل آیات - سبب نزول، مکان و زمان نزول - ، ذکر علوم قرآنى مانند عام و خاص و ذکر نام اهل حق و باطل. ترتیب سوره‌ها در این مصحف که بر پایه ترتیب نزول بوده را ابن ندیم، یعقوبى و شهرستانى آورده‌اند که در این میان، نقل یعقوبى افزون بر ناهمسازى با ترتیب نزول معروف، با آنچه دیگران درباره این مصحف گفته‌اند نیز ناهمگون و محل تأمّل است.  در ادامه، نویسنده به تفصیل به پیشینه گردآورى قرآن، معانى گوناگونى »جمع« قرآن و سرنوشت این مصحف در گذر زمان پرداخته و معتقد است علت عدم عرضه این مصحف از جانب امام على(ع) در روزگار حکومتش، افزون بر تأیید قرآن عثمان، جلوگیرى از پراکندگى و چند دستگى مردم و یکپارچه ساختن کلمه مسلمین بود. و در پایان انگاره تحریف قرآن از سوى برخى از کوته نظران را بر پایه افزونى‌هاى مصحف على(ع) و مقایسه آن با قرآن فعلى، ناآگاهى آنان از ویژگى‌هاى مصحف على(ع) برشمرده است.